بیماری سلیاک (Celiac disease) که گاهی به آن اسپروی سلیاک یا آنتروپاتی حساس به گلوتن نیز گفته می شود وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن هنگام خوردن گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار یافت می شود، به بافت های خود حمله می کند؛ در نتیجه روده آسیب می بیند و فرد بیمار قادر به دریافت مواد مغذی غذاها نخواهد بود.

بیماری سلیاک یک بیماری ژنتیکی خودایمن است؛ به این معنا که سیستم ایمنی بدن ما در پاسخ به گلوتن فعال شده و به اشتباه باعث آسیب روده کوچک می‌شود. بنابراین مصرف خوراکی‌های حاوی این مواد، با تحریک سیستم ایمنی، باعث از بین رفتن پرزهای روده باریک و کاهش سطح جذب می‌شود.

جذب مواد مغذی در پرزهای روده کوچک اتفاق می‌افتد، به همین دلیل آسیب این پرزها، سبب اختلال جذب مواد مغذی و عوارض جدی ناشی از آن خواهد داشت.

علائم بیماری سلیاک کدامند؟

ممکن است علائم بیماری سلیاک در افراد مختلف متفاوت باشد. شایع‌ترین علائم سلیاک عبارتند از:

– دل درد

نفخ

– احساس سیری و عدم تمایل به مصرف غذا

– از دست دادن اشتها

– کاهش وزن

– اسهال

– یبوست

– کم‌خونی فقر آهن

– پوکی استخوان (کاهش تراکم استخوانی یا استئوپروز) و نرمی استخوان (استئومالاسی)

– بثورات پوستی به همراه خارش

– سردرد

– خستگی

آفت‌های دهانی

– درد مفاصل

– اختلالات سیستم عصبی

– ضعف و بی‌حسی در پاها

– قاعدگی نامنظم

علاوه بر موارد گفته شد، بعضی علائم بیشتر در کودکان دیده می‌شود، از جمله:

– اختلال در روند رشد

– آسیب دندن‌ها

– تحریک‌پذیری

– کوتاهی قد

– تاخیر در بلوغ

علت بیماری سلیاک چیست؟

هنوز علت دقیق بیماری سلیاک مشخص نیست. به نظر می‌رسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی سبب بروز این اختلال باشد.

عوامل محیطی

تصور بر این است که ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی در اوایل کودکی احتمال ابتلا به سلیاک را افزایش می‌دهد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مواجهه با گلوتن قبل از ۳ ماهگی نیز، این احتمال را بالا می‌برد.

سلیاک غیرواکنشی چیست؟

در برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، با وجود رژیم غذایی بدون گلوتن علائم برطرف نمی‌شوند یا ممکن است پس از مدتی مجددا ظاهر شوند. به این بیماری غیرواکنشی گفته می‌شود. در صورت داشتن علائم مداوم، باید ضمن رعایت رژیم فاقد گلوتن، به پزشک مراجعه شود.

سلیاک مقاوم چیست؟

بیماری سلیاک مقاوم یک عارضه بسیار نادر بیماری سلیاک است که با افزایش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان همراه است. سلیاک مقاوم ۳ تا ۴درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در این افراد علاوه بر رژیم غذایی بدون گلوتن، ممکن است پزشک داروهایی مانند استروئیدها، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، شیمی درمانی یا ترکیبی از آنها را تجویز نماید.

چه افرادی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟

این موارد احتمال ابتلا به سلیاک را افزایش می‌دهند:

– ابتلای بستگان درجه یک به سلیاک

– ابتلا به سندرم داون

– ابتلا به دیابت نوع یک

– ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی

از این رو پزشکان توصیه می‌کنند، در صورت داشتن هر یک از موارد گفته شده، کودک از نظر ابتلا به سلیاک نیز مورد بررسی قرار گیرد.

تفاوت بین حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک چیست؟

حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک هر دو علائم مشابهی ایجاد می‌کنند، اما از نظر مکانیسم ایجاد بیماری متفاوت هستند.

عدم تحمل گلوتن، که به عنوان حساسیت به گلوتن غیرسلیاکی نیز شناخته می‌شود، علائمی مشابه بیماری سلیاک ایجاد می‌کند. اگرچه هر دو اختلال باعث می‌شوند بدن به گلوتن واکنش منفی نشان بدهد، اما مدت این واکنش و پیامدهای ناشی از آن متفاوت است. مصرف گلوتن در افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن سبب عوارض گوارشی کوتاه‌مدت می‌شود. علاوه بر این برخلاف بیماری سلیاک، عدم تحمل گلوتن معمولاً آسیب طولانی مدت به بدن وارد نمی‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

بیماری سلیاک می‌تواند در کودکان در هر سنی ایجاد شود. اگر کودکی علائم زیر را داشت، باید به پزشک مراجعه شود:

– اسهالی که چندین هفته طول بکشد

– یبوست دائمی

– دندان‌های قهوه‌ای یا زرد با حفره یا شیار در آنها

– وزن بسیار کم یا جُثه بسیار ریز

– تاخیر در روند بلوغ

– سابقه ابتلای اعضای خانواده به بیماری سلیاک

تشخیص بیماری سلیاک

چندین آزمایش برای تشخیص بیماری سلیاک وجود دارد. باید رژیم غذایی طی روند انجام آزمایش، حاوی گلوتن باشد، زیرا رژیم غذایی بدون گلوتن قبل از تکمیل آزمایش ها می‌تواند باعث نادرست بودن نتایج آن‌ها شود.

آزمایش خون: این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا سطح آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به مخاط روده کوچک افزایش یافته است. سطح این آنتی‌بادی‌ها معمولاً در افراد مبتلا (تا زمانی که رژیم غذایی آنها حاوی گلوتن باشد) بالا است. اما در سایر افراد تقریباً هرگز سطح این آنتی‌بادی‌ها افزایش نمی‌یابد. اگر آزمایش آنتی‌بادی مثبت باشد، معمولا برای تایید تشخیص بیماری سلیاک نمونه‌برداری از روده کوچک توصیه می‌شود.

بیوپسی روده کوچک: اگر آزمایش خون سطوح بالایی از آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به روده باریک را نشان دهد، تشخیص معمولاً باید با گرفتن نمونه از پوشش روده کوچک تأیید شود. نمونه‌برداری طی فرایند آندوسکوپی صورت می‌گیرد. در این روش یک لوله انعطاف‌پذیر باریک که در انتهای آن یک دوربین کوچک وجود دارد، از طریق دهان وارد دستگاه گوارش می‌شود. دوربین به پزشک اجازه می‌دهد تا قسمت بالایی دستگاه گوارش را ببیند و از سطح روده کوچک نمونه برداری کند.