بی‌توجهی به زبان و ادبیات فارسی در چند دهه اخیر نیز موضوعی است که جای بحث زیادی دارد و شاید نشود همه قصور را به پای نسل امروز گذاشت.
شاید برای شما هم پیش آمده باشد، زمانی که باجمعی ازجوانان و نوجوانان دهه هفتادی یاهشتادی برخورد می‌کنید، با واژه‌ها و اصطلاحات عجیب وغریبی مواجه می‌شوید که برای چندثانیه باید مغزتان آن‌ها را تجزیه و تحلیل کند تا متوجه کلام آنان شوید.
گویی نسل امروزی زبان و ادبیات مختص به خود را دارد ودرحین مکالمه با آنان هم به سبب استفاده از جملات و کلماتی که غیرقابل فهم است، ترجیح می‌دهید گفت‌وگوی خود را تمام کنید. علت این‌که نوجوان‌ها این کلمات را بیشتر به کار می‌برند، حضور بیشتر آنان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مختلف است والبته همین که بزرگ‌تر‌ها یا پدر ومادر نمی‌توانند خیلی متوجه این اصطلاحات شوند و برای آنان هم این‌کلمات غریب است، انگار به نوجوان‌ها حس به‌روز بودن ومتفاوت بودن می‌دهد.
اما این یک واقعیت است که نسل جدید در دنیای دیگری زندگی می‌کند و فضای مجازی هم یک قابلیت جدید به این نسل اضافه کرده و آن‌هم تشکیل خرده فرهنگ‌ها و خرده گروه‌های مجازی است و از سوی دیگر این فضا، نوع گفتمان آنان را تغییر داده است. البته در این بین بار‌ها گله‌مندی والدین را درخصوص شکاف ارتباطی با این نسل شنیده‌ایم، اما از سوی دیگر بی‌توجهی به زبان وادبیات فارسی در چند دهه اخیر نیز موضوعی است که جای بحث زیادی دارد و شاید نشود همه قصور را به پای نسل امروز گذاشت.
پدیده‌ای تغییریافته
اکثر افراد در جامعه کنونی زبان را یک امر دم‌دستی تلقی می‌کنند و این طور می‌پندارند که می‌توانند به هر صورتی که می‌خواهند، آن را تغییر دهند و از آن استفاده کنند. فاطمه شفیعی، دکترای علوم شناختی، زبان شناسی و مدرس دانشگاه نیز در خصوص تغییر و تحولات زبان طی این سال‌ها می‌گوید: «زبان پدیده‌ای زنده و پویاست و در نتیجه همانند سایر پدیده‌های دیگر، همواره دستخوش تغییر و دگرگونی می‌شود. در زمانه حاضر و با توجه به سرعت سرسام‌آور گسترش فضای مجازی، تغییر و دگرگونی زبان مطرح است. سرعت تغییر در کلمه‌ها و عبارت‌های مورد استفاده توسط گویشوران و به‌ویژه جوانان و نوجوانان بالاست. به نظر می‌رسد این تغییر، نسبت به گذشته‌ای نه‌چندان دور، بسیار سریع‌تر در حال رخ‌دادن است.»
زبان متفاوت نوجوانان
ذهن و ذهنیت در فضای مجازی متفاوت از سایر فضاهاست و به همین دلیل نوع گفتار این نسل نیز متفاوت است. از طرفی زبان با شیوه زیست افراد ارتباط مستقیم دارد و به این علت تفاوت زبان و کلام را می‌توان به‌خوبی در نسل‌های مختلف مشاهده کرد. شفیعی نیز ضمن بیان زبان محاوره نوجوانان در عصر حاضر خاطرنشان می‌کند: «نوجوان و جوان عصر حاضر، به‌دنبال چیزی می‌رود که از لحاظ دیداری برایش جذاب‌تر است. دسترسی به این جذابیت‌های دیداری، مسلما در فضای مجازی که در این روزگار، ناگزیر به استفاده از آن هستیم و حتی کاربرد آن در بسیاری از مواقع، لازم و ضروری و آسان‌تر است. در پی ورود به این فضای پرزرق‌وبرق، قطعا ارتباطات کلامی نیز شکل می‌گیرد.» او همچنین معتقد است که گروه سنی نوجوان، معمولا به‌دنبال جداکردن خویشتن از دیگران و آفرینش گروه ما و آنهاست و اولین و مهم‌ترین تمایز به‌کاربردن زبانی متفاوت است و این در حالی است که زبان مورد پسند هم از نظر آنان، معمولا با آن جذابیت‌های دیداری پیوند می‌خورد.
ادبیات کشور در مقابل زبان جدید نوجوانان!
اما گویا این نسل در حال خلق زبانی جدید برای خودش است و ما خیلی نتوانستیم فرهنگ و ادبیات غنی فارسی را به عنوان داده‌ای بدیع در ذهن آنان ایجاد کنیم. البته شفیعی هم با این موضوع موافق است و می‌گوید: «ما تا چه اندازه توانستیم ادبیات غنی و پرمغز فارسی و آداب و رسوم زیبای ایرانی را با جذابیت‌ها و زرق‌وبرق‌های موردپسند جامعه نوجوان ایرانی همراه کنیم؟ تا این‌که نوجوان ما به‌هنگام انتخاب زبان مخصوص به گروه خودش، به‌جای روی‌آوردن به زبان و فرهنگ بیگانه و الگوبرداری از آن، گزینه دیگری هم داشته باشد و سراغ آن برود.»، اما سوالی که ممکن است در ذهن بسیاری شکل بگیرد، این است که آیا این نوع ادبیات و زبان محاوره نسل جدید در رفتار آنان هم تاثیرگذار است و خود را بروز می‌دهد؟ یا پس از عبور از دوره نوجوانی به دست فراموشی سپرده می‌شود؟ شفیعی در این باره تصریح می‌کند: «ما در زبان‌شناسی بر این باوریم که کلمات هم به نوبه خود در ذهن افراد طرح‌واره می‌سازند. یعنی کلمه‌هایی که به زبان روزمره نوجوان ما راه می‌یابند، اگر در طرح‌واره‌های پیشین او جای نگیرند، خودشان طرح‌واره جدیدی شکل می‌دهند. طرح‌واره جدید یعنی شکل‌گیری مدل‌های فرهنگی جدید و این مدل‌های فرهنگی یعنی بینش‌ها، باور‌ها و الگو‌های جدید.»
شکاف نسلی یا هویتی؟
قطعا به واسطه تکنولوژی در دسترس، هوش این بچه‌ها با نسل‌های قبل متفاوت است وقدرت تحلیل بالایی دارند، اما این‌که نگرانی والدین برای ایجاد یک شکاف نسلی طبیعی است یا نه را می‌شود ازگفته‌های این مدرس دانشگاه متوجه شد. او می‌گوید: «تفاوت زبان دو نسل، مادامی‌که امر ارتباط را مخدوش نکند و به‌رغم وجود تفاوت‌ها، مفاهمه همچنان صورت پذیرد، پدیده‌ای کاملا عادی و قابل انتظار است و از این نظر جای هیچ‌گونه نگرانی نیست، اما نکته مهم آن است که نوجوان ما به‌واسطه کاربرد زبانی متفاوت و در نبود محیط جذاب و فاخر زبانی ــ فرهنگی، با فرهنگ و هویت ملی وایرانی خودش بیگانه نشود. این مسأله مهمی است که باید به روشی علمی و درست به آن پرداخته شود.» البته باید در نظر گرفت با هر میزان تفاوت، مبنای گفتگو نباید قطع شود و باید راهی برای انتقال ارزش‌ها با انعطاف لازم از نسل قدیم به نسل جدید فراهم شود، چراکه درغیر این صورت چیزی که مورد هدف قرار می‌گیرد، هویت است. از طرفی دیگر ما باید بتوانیم پویایی و معادل‌سازی زبان فارسی را دوچندان کنیم؛ مخصوصا برای نسل جدیدی که به‌طور مداوم در شبکه‌های اجتماعی درحال زیست هستند.
منبع: جام جم